၁၉၂၂ ဒိုင္အာခီ - ေရြးေကာက္ပဲြမ်ားစစ္တမ္း (၁)

ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္က်င္းပခဲ့ေသာ ေရြးေကာက္ပဲြမ်ားကို စစ္တမ္းထုတ္ၾကည့္ျခင္း – အပိုင္း (၁)

သန္း၀င္းလႈိင္
မတ္လ ၄၊ ၂၀၁၂

ၿဗိတိသွ်နယ္ခဲ်႕တို႔ ျမန္မာနိုင္ငံ စစ္ပဲြသံုးႀကိမ္ဆင္ႏဲႊခဲ့ၿပီးေနာက္ ၁၈၈၆ ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလ (၁) ရက္ေန႔တြင္ အိႏိၵယဘုရင္ခံခ်ဳပ္ ေလာ့ဒ္ဒပ္ဖရင္ (Lord Dufferin – 1826-1902) က “အင္ပိုင္ယာျပည့္ရွင္ ဘုရင္မႀကီး၏ အမိန္႔အရ ယေန႔မွစ၍ ဘုရင္ခံနွင့္ဘုရင္ခံခ်ဳပ္တို႔က သေဘာအရ ခန္႔ထားလိုက္ေသာ အရာရိွမ်ားနွင့္ ဆက္လက္အုပ္ခ်ဳပ္ေစ” ဟူ၍ ေၾကညာခ်က္ထုတ္ျပန္ခဲ့ေလသည္။ သို႔ေသာ္ သူ႔ကြၽန္ဘ၀၌ မေနလိုေသာ ၀ံသာႏုမ်ိဳးခ်စ္ေခါင္းေဆာင္တို႔က ရရာလူသူလက္နက္စုေဆာင္းၿပီး ဆက္လက္ တြန္းလွန္တိုက္ခိုက္ခဲ့သျဖင့္ ေၾကညာခ်က္ထုတ္ၿပီး (၁၀) ႏွစ္တိုင္ေအာင္ ယင္းတို႔ထင္သလို အုပ္ခ်ဳပ္၍မရခဲ့ေပ။

ထို႔ေနာက္ အမ်ဳိး၊ ဘာသာ၊ သာသနာႏွင့္ ပညာေရး၊ ျမန္မာ့အနုပညာ၊ စာေပနွင့္ ယဥ္ေက်းမႈျမႇင့္တင္ေရးတို႔ကိုရည္ရြယ္၍ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ ၂၈ လမ္း၊ အမွတ္ ၈၆ ဦးေမာင္ႀကီးေနအိမ္၌ ၁၉၀၆ ခု ေမလ ၁၀ ရက္ေန႔တြင္ ဦးဘေဘ၊ ေဒါက္တာဘရင္၊ ဦးေမာင္ႀကီးတို႔ စတင္စည္းရံုးလံႈ႔ ေဆာ္္၍ ဗုဒၶဘာသာ ကလ်ာဏယု၀အသင္းေခၚ YMBA ကို စတင္တည္ေထာင္ခဲ့သည္။ ၀ိုင္အမ္ဘီေအအသင္းသို႔ ေနာက္ပိုင္းတြင္ ေကာ လိပ္ေက်ာင္းသားမ်ား၊ ပင္စင္စားမ်ားနွင့္ လူငယ္မ်ားပါ၀င္လာၾကသည္။ ၀ိုင္အမ္ဘီေအသည္ အစပိုင္း၌ သာသနာေရး၊ ပညာေရးနွင့္ လူမႈ ေရးသာျဖစ္ေသာ္လည္း ေနာက္ပိုင္းတြင္ တျဖည္းျဖည္းနွင့္ ၿဗိတိသွ်နယ္ခဲ်႕ဆန္႔က်င္ေရးနွင့္ အမ်ိဳးသားလြတ္ေျမာက္ေရးအတြက္ ျဖစ္လာခဲ့ သည္။

၀ိုင္အမ္ဘီေအအသင္းခ်ဳပ္ႀကီး၏ ပထမဆံုးနိုင္ငံေရးေဆာင္ရြက္ခ်က္မွာ အိႏိၵယသို႔ ကိုယ္စားလွယ္အဖဲြ႔ေစလႊတ္၍ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး တိုးျမွင့္ေပး ရန္ေတာင္းဆိုမႈပင္ျဖစ္သည္။ ၁၉၁၇ တြင္ ၀ိုင္အမ္ဘီေအမွ ဦးစု၊ ဦးေဖ၊ ဦးဘေဘနွင့္ ဦးေမေအာင္တို႔ကို အိႏိၵယသို႔ေစလႊတ္၍ အေရး ဆိုတင္ျပခဲ့သည္။ ထို႔ေနာက္ အိႏိၵယကို အုပ္ခ်ဳပ္ေရးတိုးျမႇင့္ေပးသည့္ မြန္ေတဂူခ်မ္းစဖို႔စီမံကိန္း ထြက္လာေသာအခါ ျမန္မာကိုခ်န္ထား၍ ျပည္သူတို႔လိုလားေသာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးေတာင္းဆိုရန္အတြက္ အဂၤလန္သြားကိုယ္စားလွယ္အျဖစ္ ၀ိုင္အမ္ဘီေအမွ ဦးဘေလ (ဘႀကီးဘေဘ)၊ ဦးပု (၀တ္လံုေတာ္ရ ေရႊက်င္)၊ ဦးထြန္းရိွန္ (ေက်ာင္းအုပ္ဆရာႀကီး မႏၱေလး) (ေဘ၊ ပု၊ ရိွန္) တို႔ကိုေရြးခ်ယ္၍ ၁၉၁၉ ဇူလိုင္လ ၇ ရက္ အဂၤ လန္ျပည္သို႔ေစလႊတ္ခဲ့သည္။

ထို႔ေနာက္ ၿဗိတိသွ်တို႔သည္ မြန္ေတဂူခ်မ္းစဖို႔စီမံကိန္းအရ အိႏိၵယကို ဒိုင္အာခီအုပ္ခ်ဳပ္ေရးေပးေသာအခါ ျမန္မာႏိုင္ငံကိုခ်န္ထားၿပီး ကရက္ ေဒါက္စီမံကိန္းျဖင့္ ႏွစ္သိမ့္ရန္ လွည့္စားခဲ့ျပန္သည္။ ၁၉၂၀ျပည့္နွစ္ ေမလ ၂၉ ရက္ေန႔တြင္ ၀ိုင္အမ္ဘီေအအသင္းႏွင့္ နိုင္ငံလံုးဆိုင္ရာ အသင္းအဖြဲ႔မ်ား၏ဆံုးျဖတ္ခ်က္အရ ကရက္ေဒါက္စီမံကိန္းကိုဆန္႔က်င္၍ ျမန္မာႏိုင္ငံအား ဒိုင္အာခီေခၚ ပူးတဲြတာ၀န္ခံအုပ္ခ်ဳပ္ ေရးရရိွ ေအာင္ ေတာင္းဆိုရန္ ဦးဘေဘ၊ ဦးပု၊ ဦးသိမ္းေမာင္ (၀တ္လံုေတာ္ရ) (ေဘ၊ ပု၊ ေမာင္) ကိုယ္စားလွယ္အဖဲြ႔ကို အဂၤလန္ျပည္သို႔ ေစလႊတ္ခဲ့ ျပန္သည္။

ယင္းသို႔ အမ်ဳိးသားေရးလႈပ္ရွားမႈမ်ားေၾကာင့္ အမ်ိဳးသားစိတ္မ်ားတက္ႂကြေနစဥ္အတြင္း ၁၉၂၀ ျပည့္ႏွစ္ ေအာက္တိုဘာလ ၂၉ မွ ၃၁ ရက္ အထိက်င္းပခဲ့ေသာ ၀ိုင္အမ္ဘီေအ၏ ျမန္မာနိုင္ငံလံုးဆိုင္ရာ အ႒မအႀကိမ္ေျမာက္ညီလာခံကို ျပည္ၿမိဳ႕၌က်င္းပ၍ ၀ိုင္အမ္ဘီေအ အသင္း ႀကီးကို ျမန္မာတိုင္းရင္းသားအသင္းမ်ား၏ အသင္းခ်ဳပ္ႀကီး (General Council of Burmese Association – G-C-B-A) ဟူ၍ ေျပာင္းလဲ ေခၚေ၀ၚရန္ ဆံုးျဖတ္ခဲ့ၾကသည္။

ထိုစဥ္အတြင္းမွာပင္ ရန္ကုန္ေကာလိပ္နွင့္ ယုဒသန္ေကာလိပ္ေက်ာင္းသားတို႔ဦးေဆာင္၍ ၁၉၂၀ ျပည့္နွစ္ ၾသဂုတ္လ ၂၈ ရက္ေန႔တြင္ ျမန္မာႏိုင္ငံဥပေဒျပဳေကာင္စီမွ လက္ခံအတည္ျပဳခဲ့သည့္ တကၠသိုလ္အက္ဥပေဒကိုပါ မေက်နပ္ခ်က္မ်ားကို ကန္႔ကြက္သည့္ သပိတ္ ေမွာက္ပဲြကို ၁၉၂၀ ျပည့္နွစ္ ဒီဇင္ဘာလ ၅ ရက္ေန႔တြင္ စတင္ခဲ့လိုက္ၾကသည္။ ပထမတကၠသိုလ္ေက်ာင္းသားသပိတ္သည္ နယ္ခဲ်႔အစိုးရ ကို ေတာ္လွန္ရမည္ဆိုသည့္ ရဲစိတ္ကိုေမြးေပးၿပီး ရဲေဆးတင္ေပးသည့္ သပိတ္လည္းျဖစ္သည္။ ေက်ာင္းသားသပိတ္ႏွင့္အတူ တျပည္လံုး တြင္ အမ်ိဳးသားေက်ာင္းမ်ား ေပၚေပါက္လာ၍ အမ်ိဳးသားေရးအံုႂကြမႈမ်ား ပိုမိုျပင္းထန္လာခဲ့ျခင္းေၾကာင့္ နယ္ခဲ်႕အစိုးရသည္ ၁၉၂၂ ခုနွစ္ နို၀င္ဘာလ ၂၁ တြင္ ဒိုင္အာခီေရြးေကာက္ပဲြမ်ားကို က်င္းပေပးခဲ့ရသည္။

ဒိုင္အာခီ (Dyarchy) ဆိုသည္မွာ နွစ္ဦးနွစ္ဖဲြ႔အုပ္ခ်ဳပ္ျခင္းဟု အဓိပၸါယ္ရသည္။
ထိုေရြးေကာက္ပဲြမ်ားသည္ နယ္ခဲ်႕တို႔က ၎တို႔လိုခ်င္သည့္ပံုစံရေအာင္ လုပ္ေဆာင္နိုင္ေရးအတြက္ လူထုတရပ္လံုးကို လွည့္စားခဲ့ျခင္း ျဖစ္ ေသာ္လည္း ထူးျခားမႈမွာ လူထုအံုႂကြမႈေၾကာင့္ ျပည္သူလူထုမွမဲေပးဆံုးျဖတ္ရသည့္ ေရြးေကာက္ပဲြေပၚေပါက္လာခဲ့ရျခင္း ျဖစ္သည္။
ၿဗိတိသွ်ဘုရင္ခံနွင့္ ျပည္သူ႔ကိုယ္စားလွယ္တို႔ ပူးတဲြအုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့သည္ ဒိုင္အာခီအုပ္ခ်ဳပ္ေရးသည္ ၁၉၂၃ ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလ ၂ ရက္ေန႔တြင္ စတင္ခဲ့သည္။ ျမန္မာနိုင္ငံကို ၁၈၉၇ မွစ၍ ဒုတိယဘုရင္ခံက အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့ရာမွ ဒိုင္အာခီအုပ္ခ်ဳပ္ေရးစသည့္အခိ်န္မွစ၍ ဘုရင္ခံက အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့ သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးဖဲြ႔စည္းပံုတြင္ ဘုရင္ခံ၏လက္ေအာက္၌ အဖဲြ႔၀င္ ၁၀၃ ဦးပါ၀င္ေသာ ဥပေဒျပဳေကာင္စီနွင့္ ၀န္ႀကီး ေလးဦးပါ ေသာ အုပ္ခ်ဳပ္မႈေကာင္စီတို႔ ရိွလာသည္။

ဥပေဒျပဳေကာင္စီအဖဲြ႔ ၁၀၃ ဦးအနက္ ၂၂ ဦးကို ဘုရင္ခံက တိုက္္႐ိုက္ခန္႔ထားသည္။ ရာထူးအေလ်ာက္ပါရသူက ၂ ဦးရိွသည္။ က်န္ေသာ ၇၉ ဦးကို ျပည္သူလူထုက ေရြးေကာက္တင္ေျမႇာက္ရသည္။ ထိုျပည္သူ႔ကိုယ္စားလွယ္ ၇၉ ဦးတြင္ ျမန္မာ ၅၈ ေယာက္၊ ကရင္ ၅ ေယာက္၊ အိႏိၵယသား ကိုယ္စားလွယ္ ၈ ေယာက္၊ တကၠသိုလ္မွ ၁ ေယာက္၊ ဥပေရာပတိုက္သားကိုယ္စားလွယ္ ၁ ေယာက္၊ အဂၤလိပ္ကျပား ၁ ေယာက္၊ ဥေရာပတိုက္သားကုန္သည္ႀကီးမ်ားအသင္းမွ ၂ ေယာက္တို႔ျဖစ္ၾကသည္။

 ျပည္သူ႔ကိုယ္စားလွယ္ေရြးခ်ယ္ရာတြင္လည္း ကန္႔သတ္ ခ်ဳပ္ခ်ယ္မႈမ်ား ရိွသည္။ ေငြေၾကးခ်မ္းသာသူလူတန္းစားမ်ားနွင့္ အထက္တန္းလႊာမ်ားသာ ျပည္သူ႔ကိုယ္စားလွယ္ေရြးပဲြ၌ မဲေပး ခြင့္ရသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ျမန္မာနို္င္ငံ၌ ထိုစဥ္က လူဦးေရ ၁၂ သန္းေက်ာ္ရိွရာ ၂ သန္းမွ်သာ မဲေပးခြင့္ရၾကသည္။ ထို႔အျပင္ အဂၤလိပ္ကုန္သည္ ၁၀၀ လွ်င္ ကိုယ္စားလွယ္ ၁ ေယာက္ေရြးခ်ယ္ခြင့္ရေသာ္လည္း ျမန္မာတိုင္းရင္းသားတို႔မွာ လူဦးေရ ၃ ေသာင္းမွ ကိုယ္စားလွယ္ ၁ ေယာက္ သာ ေရြးခြင့္ရသည့္စနစ္လည္းျဖစ္သည္။ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးေကာင္စီအတြက္ ၀န္ႀကီး ၄ ဦးအနက္ ၂ ဦးကို ဘုရင္ခံက တိုက္႐ိုက္ခန္႔သည္။ က်န္ ၂ ဦးမွာမူ ဥပေဒျပဳေကာင္စီက ေထာက္ခံတင္ျပၿပီး ဘုရင္ခံကလက္ခံသည့္ ျပည္သူ႔ကိုယ္စားလွယ္တို႔ျဖစ္သည္။

အုပ္ခ်ဳပ္ေရးဌာနမ်ားကို သီးသန္႔နွင့္ လက္ေျပာင္းဟု ခဲြထားသည္။ သီးသန္႔ဌာနမ်ားကို ဘုရင္ခံကအုပ္ခ်ဳပ္ၿပီး လက္ေျပာင္းဌာနမ်ားကို ျပည္သူ႔ကိုယ္စားလွယ္တို႔က အုပ္ခ်ဳပ္ရသည္။  

သီးသန္႔ဌာနမ်ားတြင္ အေရးႀကီးသည့္ ဘ႑ာေရး၊ ကာကြယ္ေရး၊ ျပည္ထဲေရး၊ နိုင္ငံျခား ဆက္ဆံေရး၊ တရားေရးနွင့္ ရာဇ၀တ္မႈခင္းေရး၊ လမ္းပန္းဆက္သြယ္ေရး၊ သယ္ယူပို႔ေဆာင္ေရး၊ အလုပ္သမားနွင့္ ေငြစကၠဴထုတ္လုပ္ေရး၊ ေျမခြန္ႏွင့္ အျမတ္ခြန္၊ အေထြေထြအုပ္ခ်ဳပ္ေရး စသည္တို႔ပါ၀င္သည္။ 

 လက္ေျပာင္းဌာနမ်ားမွာ က်န္းမာေရး၊ စိုက္ပ်ိဳးေရး၊ ေဆာက္လုပ္ ေရး၊ ပညာေရး၊ ယစ္မ်ိဳး၊ သမ၀ါယမႏွင့္ သစ္ေတာဌာနတို႔ျဖစ္သည္။ 

ဒိုင္အာခီအုပ္ခ်ဳပ္ေရးေပးခိ်န္အထိ ျမန္မာနို္င္ငံမွာ ၿဗိတိသွ်ပိုင္ အိႏၵိယ ႏိုင္ငံ၏ ျပည္နယ္တစ္ခုပင္ ျဖစ္ေနေသးသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ျမန္မာအစိုးရမွာလည္း ၿဗိတိသွ်အစိုးရလက္ေအာက္ခံ အိႏိၵယဗဟိုအစိုးရ၏ လက္ေအာက္ခံပင္ရိွေသးသည္။ 

သို႔ျဖစ္၍ ျမန္မာနိုင္ငံ၏ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးကိစၥမ်ားကို အိႏိၵယဗဟိုအစိုးရ၊ ျမန္မာနိုင္ငံရိွဘုရင္ခံနွင့္ ျပည္သူ႔ ကိုယ္စားလွယ္တို႔ ခဲြေ၀အုပ္ခ်ဳပ္သည့္စနစ္လည္းျဖစ္သည္။ ဥပေဒျပဳေကာင္စီႏွင့္ အုပ္ခ်ဳပ္မႈေကာင္စီတို႔၏ အစီအမံေဆာင္ရြက္ခ်က္ မွန္ သမွ်သည္ ဘုရင္ခံက ေက်နပ္၍လက္ခံမွ အတည္ျဖစ္ရသည္။ ဥပေဒျပဳေကာင္စီနွင့္ အုပ္ခ်ဳပ္မႈေကာင္စီတို႔၏ အစီအမံမ်ားကို ဘုရင္ခံက မႀကိဳက္လွ်င္ ဗီတိုအာဏာျဖင့္ ပယ္ဖ်က္ႏိုင္သည္။ ျပည္သူ႔ကိုယ္စားလွယ္မ်ားသို႔ ခဲြေပးထားေသာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအာဏာမ်ားကိုလည္း ဘုရင္ခံက အခိ်န္မေရြး႐ုတ္သိမ္းနိုင္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ နိုင္ငံ၏ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာပိုင္မွာ ဘုရင္ခံသာျဖစ္သည္။ ျပည္သူ႔ကိုယ္စားလွယ္ တို႔မွာ ဘုရင္ခံ၏ အတိုင္ပင္ခံမွ်သာျဖစ္၍ ဥပေဒျပဳေကာင္စီတြင္ပါေသာ ျပည္သူ႔ကိုယ္စားလွယ္မ်ားကို ျမန္မာတို႔က မင္းတိုင္ပင္အမတ္ဟု ေခၚေ၀ၚခဲ့ၾကသည္။

ၿဗိတိသွ်တို႔၏ေသြးခဲြမႈအရ ဒိုင္အာခီအုပ္ခ်ဳပ္ေရးမွာ ျပည္မအတြက္သာျဖစ္ၿပီး ကခ်င္၊ ကယား၊ ခ်င္း၊ ရွမ္း စေသာ ျပည္ေထာင္စုဖြား တိုင္း ရင္းသားမ်ား၊ နယ္စပ္ေဒသမ်ားနွင့္ မဆိုင္ေပ။ ၄င္းတို႔ကို ႁခြင္းခ်န္ေဒသဟုသတ္မွတ္ၿပီး ဘုရင္ခံက ဆက္လက္ခ်ဳပ္ကိုင္ထားသည္။ ထို႔ ေၾကာင့္ ဒိုင္အာခီအုပ္ခ်ဳပ္ေရးသည္ ဧရိယာအားျဖင့္ သံုးပံုတစ္ပံုအတြက္ အက်ဳိးခံစားခြင့္မရေသာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးလည္းျဖစ္သည္။

ဒိုင္အာခီအုပ္ခ်ဳပ္ေရးေၾကာင့္ ျပည္သူ႔ကိုယ္စားလွယ္မ်ားသည္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးလုပ္ငန္းမ်ား၌ အေတြ႔အၾကံဳရ႐ံုမွတပါး နိုင္ငံေရးအာဏာ လံုး၀ မရိွေပ။ ထိုအခိ်န္က ျမန္မာတို႔လိုခ်င္ေသာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးမ်ိဳးမွာလည္း ဟုမၼ႐ူးေခၚ ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးပင္ျဖစ္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ မ်ိဳးခ်စ္စိတ္ျပင္းထန္သည့္ နိုင္ငံေရးေခါင္းေဆာင္မ်ားနွင့္ ျပည္သူအမ်ားစုက ဒိုင္အာခီကို ဆန္႔က်င္၍ သပိတ္ေမွာက္ၾကသည္။

 ဒိုင္အာခီဥပေဒျပဳေကာင္စီအတြက္ ပထမဆံုး ျပည္သူ႔ကို္ယ္စားလွယ္ေရြးပဲြကို ၁၉၂၂ ခုနွစ္ နို၀င္ဘာလ ၂၁ရက္ေန႔တြင္ က်င္းပေသာအခါ ဦးဘေဘေခါင္းေဆာင္ေသာ ၂၁ ဦးပါတီ (ထိုစဥ္က ၂၁ဦးအဖဲြ႔ကို အမ်ိဳးသားပါတီဟုေခၚၿပီး၊ ေနာင္တြင္ ျပည္သူျပည္သားအဖဲြ႔အမည္မွ ငါးပြင့္ဆိုင္အဖဲြ႔ဟု ေျပာင္းလဲဖဲြ႔စည္းခဲ့သည္။) ႏွင့္ ဆာေဂ်ေအေမာင္ႀကီးေခါင္းေဆာင္ေသာ ပ႐ိုဂရက္စစ္ပါတီ (Progressive Party) ေခၚ ေရႊေတာင္ၾကားပါတီ (ဆာေဂ်ေအေမာင္ႀကီးတို႔၏ ပ႐ိုဂရက္စစ္ပါတီ၀င္အမ်ားစုမွာ ေၾကးရတက္မ်ားျဖစ္ၿပီး ေရႊေတာင္ၾကားရပ္ကြက္တြင္ ေနထိုင္ခဲ့ၾက၍ ‘ေရႊေတာင္ၾကားပါတီ’ ဟု အမည္တြင္ေနျခင္းျဖစ္သည္။) တို႔သာ ၀င္ေရာက္ယွဥ္ျပိဳင္အေရြးခံခဲ့ၾကသည္။ ဦးခ်စ္လိႈင္၊ ဦးပု၊ ဦးထြန္းေအာင္ေက်ာ္ (လိႈင္၊ပု၊ေက်ာ္) တို႔၏ ဂီ်စီဘီေအက သပိတ္ေမွာက္ခဲ့ၾကသည္။ ထိုအခိ်န္မွစ၍ ဒိုင္အာခီကို လက္ခံသင့္ မသင့္ျပႆ နာေပၚေပါက္လာၿပီး ျမန္မာတို႔၏ အမ်ိဳးသားလြတ္လပ္ေရးလႈပ္ရွားမႈတပ္ဦးျဖစ္ေသာ ဂီ်စီဘီေအအသင္းခ်ဳပ္ႀကီးလည္း နွစ္ျခမ္းကဲြသြားခဲ့ရ ေလသည္။

ဒိုင္အာခီအုပ္ခု်ပ္ေရးအရ ျမန္မာနိုင္ငံ၏ ပထမဆံုးဘုရင္ခံခ်ဳပ္သည္ ဆာဟာကုတ္ဘတၱလာျဖစ္လာၿပီး၊ ထိုစဥ္က ဒိုင္အာခီအုပ္ခ်ဳပ္ေရးအစိုးရ အဖဲြ႔၀င္မ်ားမွာ-
(၁) ဆာ၀ီလံ်ဂြၽန္ကိတ္ (Sir William John Keith., C.I.E, I.C.S) – ဘ႑ာေရး၀န္ႀကီးခ်ဳပ္
(၂) ေမာင္ခင္ (ဆာေမာင္ခင္)- ျပည္ထဲေရး၀န္ႀကီးခ်ဳပ္
(၃) အမ္ေအ ဦးေမာင္ႀကီး – ပညာေရး၀န္ႀကီးခ်ဳပ္
(၄) ေဂ်ေအေမာင္ႀကီး [Joseph Augustus Maung Gyi (၁၈၇၂ - ၁၉၅၅)] -သစ္ေတာေရးရာ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္တို႔ျဖစ္ၾကသည္။

ထို႔ေနာက္ ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ ဒိုင္အာခီအုပ္ခ်ဳပ္ေရးနည္းစနစ္အရ ဒုတိယအႀကိမ္ ဥပေဒျပဳလႊတ္ေတာ္အမတ္ေရြးေကာက္ပဲြကို ၁၉၂၅ ခုႏွစ္ နို၀င္ဘာလ ၁၇ ရက္ေန႔တြင္ က်င္းပရာ ေရြးေကာက္ပဲြတြင္ ေဂ်ေအေမာင္ႀကီး (ေနာင္ဆာဘဲြ႔ရ) ႀကီးမွဴးေသာ အင္ဒီပင္းဒင့္ပါတီ (Independent Party) ေခၚ ေရႊေတာင္ၾကားပါတီ (Golden Valley Party) က အမတ္ ၂၀ ေက်ာ္ အေရြးခံရသည္။ သာယာ၀တီဦးပု ဦး ေဆာင္သည့္ ဟုမၼ႐ူးလိဂ္ပါတီက အမတ္ ၂ ဦး အေရြးခံရသည္။
ဒုတိယအႀကိမ္ေရြးေကာက္ပဲြအၿပီး ဒိုင္အာခီအစိုးရအဖဲြ႔၀င္မ်ားမွာ -
(၁) ဆာ၀ီလံ်ကိတ္ – ဘ႑ာေရး၀န္ႀကီးခ်ဳပ္
(၂) ဦးေမေအာင္ – ျပည္ထဲေရး၀န္ႀကီးခ်ဳပ္
(၃) ဆာလီအရိန္ – သစ္ေတာေရး၀န္ႀကီးခ်ဳပ္
(၄) ေဒါက္တာဘရင္ – ပညာေရး၀န္ႀကီးခ်ဳပ္တို႔ျဖစ္ၾကသည္။
သို႔ေသာ္ ဒိုင္အာခီအုပ္ခ်ဳပ္ေရးဒုတိယသက္တမ္းအတြင္း ၁၉၂၈ ခု၊ ေမလ ၁ ရက္ေန႔တြင္ ဘ႑ာေရး၀န္ႀကီးခ်ဳပ္ ဆာ၀ီလံ်ဂြ်န္ကိတ္၏ ရာထူးေနရာတြင္ မစၥတာစမစ္ (Samual Andrew Smyth, C.S.I, I.C.S) က ဆက္ခံခဲ့သည္။

ထို႔ေနာက္တဖန္ ၁၉၂၈ ခုႏွစ္၊ ႏုိ၀င္ဘာလ ၂ ရက္ေန႔တြင္ တတိယအႀကိမ္ ဒိုင္အာခီဥပေဒျပဳလႊတ္ေတာ္ေရြးေကာက္ပဲြက်င္းပခဲ့ရာ ျပည္သူ ျပည္သားပါတီက အမတ္ ၄၀ ဦး၊ ေရႊေတာင္ၾကားပါတီက အမတ္ ၁၂ ဦး အေရြးခံရသည္။
ယင္းေနာက္ ဒီဇင္ဘာလ ၂၀ ရက္ေန႔တြင္ သံုးႀကိမ္ေျမာက္ ဒိုင္အာခီအစိုးရအဖဲြ႔ကို ဖဲြ႔စည္းရာ -
(၁) ဆာျမဴရယ္အင္ဒ႐ူးစမစ္ – ဘ႑ာေရး၀န္ႀကီးခ်ဳပ္
(၂) ဆာေဂ်ေအေမာင္ႀကီး – ျပည္ထဲေရး၀န္ႀကီးခ်ဳပ္
(၃) ဆာလီအရိန္ – သစ္ေတာေရးရာ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္
(၄) ဦးဘတင္ – ပညာေရး၀န္ႀကီးခ်ဳပ္တို႔တာ၀န္ေပးအပ္ခံရသည္။
ထိုမွတဖန္ ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ ဒိုင္အာခီအုပ္ခ်ဳပ္ေရးအရ

စတုတၳအႀကိမ္ဥပေဒျပဳလႊတ္ေတာ္အမတ္ေရြးေကာက္ပဲြကို ၁၉၃၂ နို၀င္ဘာလ ၉ ရက္ေန႔တြင္ က်င္းပခဲ့သည္။ ထိုစဥ္က ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ လူဦးေရ ၁၄ သန္း ၈ သိန္း ေက်ာ္ရိွၿပီး၊ မဲေပးနိုင္သူဦးေရမွာ ၂ သန္း ၃ သိန္းေက်ာ္ ရိွသည္။ သို႔ေသာ္ မဲေပးသူဦးေရ ၉ သိန္းေက်ာ္ကသာ လာေရာက္မဲေပးခဲ့သျဖင့္ ရာခိုင္နႈန္းအားျဖင့္ ၃၉ ရာခိုင္နႈန္းသာ ရိွသည္။
ေရြးေကာက္ပဲြတြင္ ပါတီအလိုက္ ေရြးေကာက္ခံရသည့္ အမတ္ဦးေရမွာ -
ေဒါက္တာဘေမာ္ပါတီ – ၂၅ ဦး
ဦးခ်စ္လိႈင္ ဂီ်စီဘီေအ – ၂၀ ဦး
ဦးဘေဘ ျပည္သူျပည္သားပါတီ – ၂၀ ဦး တို႔ျဖစ္ၿပီး၊ ဆာေဂ်ေအေမာင္ႀကီး၏ ေရႊေတာင္ၾကားပါတီမွာ လူထုေထာက္ခံမႈမရရိွသျဖင့္ မ႐ႈမလွ ႐ံႈးနိမ့္ခဲ့ရသည္။ ထူးျခားခ်က္မွာ ေရြးေကာက္ပဲြတြင္ ျမန္မာအမ်ိဳးသမီးမ်ားထဲမွ ပထမဆံုး မင္းတိုင္ပင္အမတ္အျဖစ္ ေဒၚႏွင္းျမ (ေမာ္လၿမိဳင္) အေရြးခံရျခင္းျဖစ္သည္။

စတုတၳအႀကိမ္ေျမာက္ ဒိုင္အာခီအုပ္ခ်ဳပ္ေရး အစိုးရအဖဲြကမဖဲြ႔မီ ျမန္မာနိုင္ငံ ဥပေဒျပဳလႊတ္ေတာ္ အစည္းအေ၀း၌ တဲြေရး ခဲြေရးနွင့္စပ္လ်ဥ္း၍ ခဲြေရးအဆိုတစ္ခုနွင့္ တဲြေရး အဆိုငါးခုတင္သြင္းခဲ့ၾကသည္။ ခဲြေရးအဆိုတစ္ရပ္မွာ ယူနီဗာစီတီအမတ္ ဦးထြန္းေဖတင္သြင္းသည့္ “ျမန္မာနိုင္ငံကို အိႏိၵယျပည္မွ အျမဲခဲြခြာေပးရန္ကို လက္ခံလိုသည္” ဟူ၍ ျဖစ္သည္။ တဲြေရးအဆို ၅ ရပ္အနက္ အဆိုတစ္ရပ္မွာ တဲြေရးအမတ္ ရမ္းျဗဲဦးေမာင္ေမာင္တင္သြင္းသည့္ အိႏိၵယျပည္္မွ ျမန္မာျပည္ကို ခဲြခြာရန္စီမံျခင္းကို ဤလႊတ္ေတာ္က ကန္႔ကြက္သည္။ ထို႔အျပင္ အိႏိၵယနွင့္ အျမဲတဲြဖက္ထားျခင္းကိုလည္း ဤလႊတ္ေတာ္က အလိုမရိွ၊ ျမန္မာျပည္သည္ ခဲြထြက္လိုေသာအခါ ခဲြထြက္ခြင့္ရိွရမည္ဟူ၍ ျဖစ္သည္။ လႊတ္ ေတာ္ဥကၠဌ ဦးခ်စ္လိႈင္က ဦးထြန္းေဖ၏ ခဲြေရးအဆိုကိုသာလက္ခံၿပီး တဲြေရးအဆို ၅ ရပ္ကို ပယ္ခ်လိုက္သည္။ ဦးခ်စ္လိႈင္က ဦးထြန္းေဖ၏ ခဲြေရးအဆိုနိုင္လွ်င္ ခဲြေရးနိုင္မည္။ ခဲြေရးအဆို႐ံႈးလွ်င္ တဲြေရးႏုိင္မည္။ ဥပေဒျပဳလႊတ္ေတာ္တြင္ တဲြေရးအမတ္မ်ားက ခဲြေရးအဆိုကို ကန္႔ ကြက္ပယ္ခ်လိုက္လွ်င္ တဲြေရး အလိုအေလ်ာက္ႏုိင္ျပီျဖစ္သည္ဟု ယူဆခဲ့သည္။ သို႔ေသာ္ တဲြေရးအမတ္မ်ားေခါင္းေဆာင္ေသာ ေဒါက္တာ ဘေမာ္ႏွင့္ အျခားတဲြေရးအမတ္မ်ားက ရမ္းျဗဲဦးေမာင္ေမာင္၏အဆိုသည္ ဂ်ဴဗလီေဟာဆံုးျဖတ္ခ်က္ အရျဖစ္သည္ဆို၍ ဦးခ်စ္လိႈင္ႏွင့္ အယူအဆကဲြျပားကာ ဦးခ်စ္လိႈင္ကို ဆန္႔က်င္ခဲ့ၾကသည္။

ယင္းေနာက္ ဒီဇင္ဘာလ ၁၃ ရက္ေန႔တြင္ ဆက္လက္က်င္းပေသာ ဥပေဒျပဳလႊတ္ေတာ္အစည္းအေ၀းတြင္ ဆာေဂ်ေအေမာင္ႀကီးက လႊတ္ေတာ္ဥကၠဌဦးခ်စ္လိႈင္အား အယံုအၾကည္မရိွအဆိုတင္သြင္းခဲ့ရာ အယံုအၾကည္မရိွအဆို အႏိုင္ရေသာေၾကာင့္ ဦးခ်စ္လိႈင္ လႊတ္ေတာ္ ဥကၠဌအျဖစ္မွ ျပဳတ္က်ခဲ့ရသည္။ ဒီဇင္ဘာလ ၁၆ ရက္ေန႔တြင္ လႊတ္ေတာ္အစည္းအေ၀း၌လႊတ္ေတာ္ဥကၠဌအျဖစ္ ဆာေအာင္ဒီကလန္မီ ဆိုသူကို ေရြးခ်ယ္ခဲ့ၾကသည္။

၁၉၃၂ ဒီဇင္ဘာလ ၂၂ ရက္ေန႔တြင္ ဆက္လက္က်င္းပေသာ ဥပေဒျပဳလႊတ္ေတာ္အစည္းအေ၀းတြင္ ရမ္းျဗဲဦးေမာင္ေမာင္၏ အဆိုျဖစ္ သည့္ ၁၉၃၂ ဇန္န၀ါရီလ ၁၂ ရက္ေန႔ မ်က္နွာစံုညီအစည္းအေ၀းမွ ၿဗိတိသွ်အစိုးရလ်ာထားေသာစနစ္ကိုအေျခခံထား၍ အိႏိၵယျပည္မွ ျမန္မာႏိုင္ငံကို ခဲြခြာရန္စီမံျခင္းကို ကန္႔ကြက္ေၾကာင္း၊ ထို႔အျပင္ အိႏိၵယျပည္ႏွင့္ အျမဲတဲြဖက္ထားျခင္းကိုလည္း အလိုမရိွေၾကာင္း၊ ခဲြထြက္ လိုေသာအခါ ခဲြထြက္ခြင့္ရိွရမည္ဟူသည္ကို သေဘာတူဆံုးျဖတ္ခဲ့ၾကသည္။

ထို႔ေနာက္ ျမန္မာႏိုင္ငံဘုရင္ခံ ဆာခ်ားလ္စ္ အလက္ဇႏၵားအင္းနစ္ ရာထူး စြန္႔လႊတ္၍ ျမန္မာနိုင္ငံဘုရင္ခံအသစ္အျဖစ္ ဆာဟူးဂ်္လင္းစေဒါင္း စတီဖင္ဆင္ (Sir Hugh Lansdown Stephenson) က ၁၉၃၂ ဒီဇင္ဘာလ ၂၃ ရက္ေန႔တြင္ က်မ္းသစၥာက်ိန္ဆိုခဲ့သည္။
ထို႔ေနာက္ ေရြးေကာက္ပဲြက်င္းပၿပီး ၂ လအၾကာ ၁၉၃၃ ခုႏွစ္၊ ဇန္န၀ါရီလ ၁၄ ရက္ေန႔တြင္ စတုတၳအႀကိမ္ေျမာက္ ဒိုင္အာခီအုပ္ခ်ဳပ္ေရး အစိုးရအဖဲြ႔ကို ဖဲြ႔စည္းခဲ့ရာ အစိုးရအဖဲြ႔၀င္မ်ားမွာ-
(၁) မစၥတာကူးပါး (Mr.T. Couper, C.S.I, I.C.S) – ဘ႑ာေရး၀န္ႀကီးခ်ဳပ္
(၂) ဆာေမာင္ႀကီး – ျပည္ထဲေရး၀န္ႀကီးခ်ဳပ္
(၃) ဆာေဂ်ေအေမာင္ႀကီး – သစ္ေတာေရးရာ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္
(၄) ၀တ္လံုဦးေက်ာ္ဒင္ – ပညာေရး၀န္ႀကီးခ်ဳပ္တို႔ျဖစ္ၾကသည္။

၁၉၃၄ ခုနွစ္ ေဖေဖာ္၀ါရီလ၂၀ ရက္ေန႔တြင္ ဦးဘေဘနွင့္ ေဒါက္တာဘေမာ္တို႔က အစိုးရအဖဲြ႔၀င္ ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္မ်ားျဖစ္ၾကေသာ ဆာေဂ်ေအ ေမာင္ႀကီးႏွင့္ ဦးေက်ာ္ဒင္တို႔ကို အယံုၾကည္မရိွအဆိုတင္သြင္းရာ ဒိုင္အာခီအုပ္ခ်ဳပ္ေရးေခတ္တြင္ အစိုးရအဖဲြ႔၀င္၀န္ႀကီးမ်ားအား ပထမဆံုး အႀကိမ္ အယံုအၾကည္မရိွအဆို တင္သြင္းျခင္းခံခဲ့ရျခင္းျဖစ္သည္။ အယံုအၾကည္မရိွအဆိုဖက္မွ အနိုင္ရရိွျခင္းေၾကာင့္ ဆာေဂ်ေအေမာင္ ႀကီးနွင့္ ဦးေက်ာ္ဒင္တို႔ အစိုးရအဖဲြ႔မွ ႏႈတ္ထြက္ေပးခဲ့ရၿပီး ၁၉၃၄ ဧၿပီလ ၉ ရက္ေန႔တြင္ ဒိုင္အာခီအစိုးရအဖဲြ႕ကို ျပန္လည္ျပင္ဆင္ဖဲြ႔စည္း ခဲ့သည္။
ပဥၥမအႀကိမ္ေျမာက္ ဒိုင္အာခီအုပ္ခု်ပ္ေရးအစိုးရအဖဲြ႔၀င္မ်ားမွာ -
(၁) မစၥတာကူးပါး – ဘ႑ာေရး၀န္ႀကီးခ်ဳပ္
(၂) ဆာေမာင္ဘ – ျပည္ထဲေရး၀န္ႀကီးခ်ဳပ္
(၃) ဦးဘေဘ – သစ္ေတာေရးရာ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္
(၄) ေဒါက္တာဘေမာ္ – ပညာေရး၀န္ႀကီးခ်ဳပ္တို႔ျဖစ္သည္။

ပဥၥမအႀကိမ္ေျမာက္ ဒိုင္အာခီအုပ္ခ်ဳပ္ေရးသက္တမ္းအတြင္း ၁၉၃၅ ခုႏွစ္ ၾသဂုတ္လ ၂ ရက္ေန႔တြင္ " ျမန္မာႏိုင္ငံ စီရင္အုပ္ခ်ဳပ္မႈ အက္ ဥပေဒ" ကို ထုတ္ျပန္ခဲ့သည္။ ဤဥပေဒအရ ျမန္မာႏိုင္ငံသည္ အိႏိၵယနိုင္ငံ၏ျပည္နယ္တစ္ခုမဟုတ္ေတာ့ဘဲ ၿဗိတိသွ်အင္ပါယာအတြင္း သီးျခားနိုင္ငံတစ္ခု ျဖစ္လာခဲ့သည္။

ဤသို႔ျဖင့္ ၁၉၂၃ ခုနွစ္ ဇန္န၀ါရီလ ၂ ရက္ေန႔မွ စတင္ခဲ့ေသာ ဒိုင္အာခီအုပ္ခ်ဳပ္ေရးသည္ ျမန္မာနိုင္ငံစီရင္အုပ္ခ်ဳပ္မႈအက္ဥပေဒ – ၁၉၃၅ အရ ၿဗိတိသွ်အစိုးရက ျမန္မာနိုင္ငံကို ျပည္သူ႔လႊတ္ေတာ္ကိုယ္စားေခၚ အမတ္မ်ားက အုပ္ခ်ဳပ္ေရးဌာနေပါင္း ၉၁ ဌာနကို စီမံအုပ္ခ်ဳပ္ရ ေသာ ၉၁ ဌာနအုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္ေပၚေပါက္လာေသာေၾကာင့္ ၁၉၃၇ ခုနွစ္ မတ္လ ၃၁ ရက္ေန႔တြင္ နိဂံုးခ်ဳပ္သြားခဲ့ေလသည္။
(ဆက္လက္ေဖာ္ျပပါမည္။)